طبق آیه 53 سوره زمر، همه گناهان بخشیده می‌شود، امّا طبق آیه 48 سوره نساء جز شرک همه گناهان بخشیده می‌شوند؛ این دو کلام چگونه قابل جمع است؟

خداوند در سوره زمر آیه 53، می‌‌فرماید:«قُلْ یَا عِبَادِیَ الَّذِینَ أَسْرَفُوا عَلَى أَنْفُسِهِمْ لا تَقْنَطُوا مِنْ رَحْمَةِ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ یَغْفِرُ الذُّنُوبَ جَمِیعًا إِنَّهُ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحِیمُ ؛ بگو: اى بندگان من که بر خود اسراف و ستم کرده ‏اید! از رحمت خداوند نومید نشوید که خدا همه گناهان را مى‏آمرزد، زیرا او بسیار آمرزنده و مهربان است‏».

آیه فوق راه بازگشت را توأم با امیدواری به روی همه گناه کاران می‌گشاید، و با لحنی آکنده از نهایت لطف و محبت، آغوش رحمتش را به روی همگان باز کرده، و فرمان عفو آنها را صادر نموده است. از امیدبخش ترین آیات قرآن نسبت به گناه کاران، آیه فوق است که طبق روایتی از حضرت علی ـ علیه السّلام ـ نقل شده: «در تمام قرآن، آیه‌ای وسیع تر از این آیه نیست...».[1]

سؤالی که در این جا مطرح است، این است که: آیا عمومیت آیه همه گناهان، حتی شرک و گناهان کبیره دیگر را فرا می‌گیرد؟ پس چرا درسوره نساء آمده است که؛ «إِنَّ اللَّهَ لا یَغْفِرُ أَنْ یُشْرَکَ بِهِ وَیَغْفِرُ مَا دُونَ ذَلِکَ لِمَنْ یَشَاءُ وَمَنْ یُشْرِکْ بِاللَّهِ فَقَدِ افْتَرَى إِثْمًا عَظِیمًا[2]؛ خداوند [هرگز] شرک را نمى‏ بخشد! و پایین‏ تر از آن را براى هر کس [بخواهد و شایسته بداند] مى ‏بخشد. و آن کسى که براى خدا، شریکى قرار دهد، گناه بزرگى مرتکب شده است‏.» 

 
در پاسخ باید گفت: لازم است آیات قرآن به تنهایی مورد ارزیابی قرار نگیرد، بلکه با در کنار هم گذاشتن آیات دیگر که مفسر همدیگر هستند؛ و با نگاهی همه جانبه، مفهوم آیه را استخراج کرد. لذا آیات  سوره زمر ، دو آیه فوق را تبیین نموده است.[3] و سه دستور را برای بخشش گناهان ذکرکرده است:

 1. بازگشت :  به سوی پروردگارتان بازگردید؛
 2. تسلیم: در برابر فرمان او تسلیم شوید؛

 3. پیروی از دستورات:  پیروی کنید از بهترین دستوراتی که از سوی پروردگارتان بر شما نازل شده است.

  یکی از راههای بخشش گناه توبه است ‎

  این دستورات سه گانه می‌گوید: درهای غفران و رحمت به روی بندگان گشوده است؛ مشروط به اینکه بعد از ارتکاب گناه به خود آیند و تغییر مسیر دهند و رو به سوی درگاه خدا آورند، و در برابر فرمانش تسلیم باشند، و با عمل، صداقت خود را با توبه نشان دهند. به این ترتیب نه شرک از آن مستثناست و نه غیر از آن(یعنی از شرک توبه کند و برگردد خداوند متعال نیز او را می بخشد.) این رحمت عمومی مشروط به موارد فوق درآیات 55- 54 سوره زمراست.

اگر در آیه 48 سوره نساء، بخشش و عفو مشرکان را استثناء کرده است، در مورد مشرکانی است که در حالت شرک از دنیا بروند. نه آنها که بیدار شوند، و راه حق را پیش گیرند. چرا که اکثریت به اتفاق مسلمانان صدر اسلام مشرک بوده ‌اند، و بعد اسلام آورده‌اند.[4]

علاوه بر موارد فوق؛ از این نکته نیز غافل نباشیم که بعضی از آیات عام هستند، و بعضی از آیات دیگر را تخصیص می‌زنند. لذا بعضی از مفسرین در این آیه فوق گفته‌اند که آیه: « إِنَّ اللَّهَ لا یَغْفِرُ أَنْ یُشْرَکَ بِهِ وَیَغْفِرُ مَا دُونَ ذَلِکَ لِمَنْ یَشَاءُ وَمَنْ یُشْرِکْ بِاللَّهِ فَقَدِ افْتَرَى إِثْمًا عَظِیمًا[5]» آیه « إِنَّ اللَّهَ یَغْفِرُ الذُّنُوبَ جَمِیعًا[6]» را تخصیص زده است، یعنی این که خداوند به جز شرک بقیه گناهان را می‌بخشد. امّا آن چه که بیان شد، خداوند گناهان را با شرایطی می‌بخشد و آن شرایط : «توبه» ، « تسلیم فرمان الهی» و «پیروی از دستورات الهی در عمل » می باشد؛ اگر این شرایط برای گناه کار مهیا باشد؛ حتی مشرک را نیز می‌بخشد.[7]

معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
1. تفسیر المیزان، علامه طباطبایی، ج 17، ص 279.
2. تفسیر شریف لاهیجی؛ محمد لاهیجی، ج3، ص 879.
3. نمونه بینات، محمد باقر، ص 679.

پی نوشت ها:
[1] . فضل بن حسن طبرسی، مجمع البیان، بیروت، دار المعرفة، چاپ اول، 1406، ج8، ص 785.
[2]  . نساء / 48 .
[3]  . زمر / 55- 54 : و به درگاه پروردگارتان بازگردید و در برابر او تسلیم شوید، پیش از آنکه عذاب به سراغ شما آید، سپس از سوى هیچ کس یارى نشوید! . و از بهترین دستورهائى که از سوى پروردگارتان بر شما نازل شده پیروى کنید پیش از آنکه عذاب [الهى‏] ناگهان به سراغ شما آید در حالى که از آن خبر ندارید!
[4] . مکارم شیرازی، ناصر؛ تفسیر نمونه؛ تهران، دار الکتب الاسلامیه، ج 19، ص 498.
[5]  . نساء / 48 .
[6] . زمر / 53 .
[7] . ر.ک: نمونه ، ج 19 ، ص498 ؛ طباطبایی، سید محمد حسین، المیزان، بیروت، مؤسسه الاعلمی للمطبوعات، ج 17، ص 298؛ طبرسی، مجمع البیان، بیروت، دارالمعرفه، ذیل آیه فوق.